Bài viết: Những đặc tính về mặt số lượng của hiện tượng co ép lời nói trong dịch song song
Trích Chương 4: Những nét đặc trưng ngôn ngữ của dịch song song, Dịch song song (Shiraiev A.F., người dịch: Nguyễn Trọng Hòa)
Việc co ép thông báo trong dịch song song không có số lượng cố định. Hiện tượng này phụ thuộc vào tốc độ lời nói của diễn giả và được xác định ở mức độ nhất định bởi sự kết hợp giữa ngôn ngữ gốc với ngôn ngữ dịch.
Bằng cách so sánh các văn bản đã co ép thu nhận được sau khi dịch song song với các văn bản không được co ép thì mới thật là thích đáng khi làm rõ mức độ co ép trong dịch song song. Các văn bản dịch được thực hiện bằng cách dịch viết có thể được dùng làm các văn bản không được co ép. Đối chiếu số lượng vần của văn bản bằng ngôn ngữ dịch được chọn khi thực hiện dịch song song với các văn bản gốc thì không thể có được bức tranh chính xác về hiện tượng co ép, bởi vì khi chuyển dịch từ một ngôn ngữ cụ thể này sang một ngôn ngữ khác thì sự thay đổi số lượng vần có ảnh hưởng.
Do số lượng hiện tượng co ép lời nói đối với từng cặp ngôn ngữ rất khác nhau, cho dù tốc độ lời nói diễn giả như nhau, cho nên không thể áp dụng những số liệu có tính chất đặc trưng về co ép lời nói nào đó đối với các cặp phối hợp ngôn ngữ khác.
Thí dụ sau (Bảng 5) có thể được dùng làm minh họa cho mức độ co ép trong dịch song song từ tiếng Anh sang tiếng Nga. Bảng này lập ra những tư liệu của Trernov G.V. (Trernov G.V., 1969, trang 55-58).
Từ bảng này ta thấy trong trường hợp này bản dịch viết tăng số lượng vần từ 184 lên 256, có nghĩa là tăng 39,1%. Những thực tập sinh dịch song song co ép văn bản dịch từ 256 vần xuống còn 213 vần, tương đương 15,2%. Theo ý kiến của Trernov G.V., những người dịch có kinh nghiệm có thể rút gọn văn bản dịch xuống còn 168 vần, có nghĩa là giảm 34,4%. Đến mức này thì khả năng co ép văn bản này không thể hơn được nữa.
Bảng 5. Mức độ co ép trong dịch song song từ tiếng Anh sang tiếng Nga
|
Văn bản gốc được phát ra hơi nhanh hơn tốc độ trung bình giọng nói người Anh |
Bản dịch viết |
Bản dịch song song của thực tập sinh dịch song song khóa đào tạo phiên dịch cho Liên hiệp quốc thuộc trường ĐH quan hệ quốc tế Mat-xcơ-va |
Bản dịch song song của người dịch song song có kinh nghiệm (một phương án) |
| Mr. President! Our gratitude and appreciation are due to the retiring President, Mr. Fanfani, for his notable contribution to the work of the preceding session.In congratulating you, Sir, on your elevation to the Presidency of this Assembly, the New Zealadn delegation pledges its cooperation with you in your demending duty of attempting to channel in a positive direction the authority which the Assembly possesses.
At a time when the problems of Asia are of such primery concern, it is altogether approriate, as many have remarked before, that is should be distingguished son of Asia who presides over our deliberation |
Г-н председатель! Уходя-щий в отставку председа-тель, г-н Фафани заслуживает нашей благодарности и высокой оценки за тот значительной вклад, который он внёс в работу предыдущей сессии Ассамблеи.Поздравляя Вас, г-н председатель, по поводу вашего избрания на пост председателя настоящей сессии Ассамблеи, деле-гация Новой Зеландии обещает Вам сотрудни-чать с Вами выполнения вами ответственной задачи, которая заклю-чается в том, чтобы попытаться направить работу Генеральной Ассемблеи в русло позитивных решений.
В период, когда пробле-мы Азии вызывают столь глубокую тревогу, вполне законно, как отмечали многие орато-ры, выступавшие до меня, что нашей работой руководит уважаемый сын Азии |
Г-н председатель! Наша благодарность и призна-тельность обращаются к бывшему председателю, г-ну Фафани за значи-тельной вклад, сделан-ный им в работу преды-дущей сессииПоздравляя Вас, г-н председатель, по поводу вашего избрания на пост председателя настоящей сессии Ассамблеи, Но-возеланская делегация обещает сотрудничать с Вами в выполнения вашей задачи – в попытке направить в нужное русло авторитет Ассемблеи
В период, когда пробле-мы Азии вызывают столь глубокую тревогу, вполне законно, как уже отмечали многие ора-торы, что именно ува-жаемый сын Азии руководит нашей рабо-той |
Г-н председатель! Мы глубоко признательны бывшему председателю, г-ну Фафани, за значи-тельной вклад, в работу прошлой сессииПоздравляя Вас с избра-нием на пост председа-теля Ассамблеи, делега-ция Новой Зеландии обещает сотрудничать с Вами в выполнения Вашей задачи – напра-вить в нужное русло авторитет Ассемблеи.
Сейчас, когда проблемы Азии вызывают столь большую тревогу, закон-но, как отмечали многие ораторы, что нашей работой руководит вы-дающийся сын Азии |
|
184 vần |
256 vần |
213 vần |
168 vần |
Trong dịch song song từ tiếng Pháp sang tiếng Nga, thí nghiệm của chúng tôi với một nhóm những người dịch chuyên nghiệp cung cấp những bản dịch hầu như luôn luôn có ít lượng vần hơn các bản dịch viết, mặc dù sự khác biệt này cũng có những biến đổi tùy thuộc vào tốc độ nói của diễn giả.
Ở người thứ nhất tham gia thử nghiệm lượng vần bản dịch song song gần bằng với lượng vần văn bản dịch viết boặc là cao hơn một chút (khoảng 8-9%) khi tốc độ nói của diễn giả chậm và rất chậm (166-195 vần/phút). Hay nói một cách khác, khi tốc độ nói của diễn giả chậm và rất chậm, người dịch dịch đầy đủ, khoảng co ép lời nói. Với tốc độ nói của diễn giả trung bình (196-230 vần/phút) thì lượng vần văn bản dịch song song chiếm 90-95% lượng vần văn bản dịch viết. Nếu tăng tốc độ nói của diễn giả lên thì lượng vần văn bản dịch song song giảm xuống mức 75,1% so với văn bản dịch viết. Ở đây, do trên thực tế phụ thuộc vào tốc độ nói của diễn giả mà người dịch rõ ràng là phải duy trì tốc độ lời nói tối ưu cho mình bằng ngôn ngữ dịch ở phạm vi 201-245 vần/ phút, phạm vi này hơi thấp hơn tốc độ nói trung bình của diễn giả bằng tiếng Nga.
Ở người thứ hai tham gia thử nghiệm có văn bản dịch với lượng vần giống như khi dịch viết, khi mà diễn giả nói với tốc độ chậm (166-180 vần/phút). Khi dịch lời nói diễn giả phát ra ở tốc độ gần với tốc độ trung bình, ở tốc độ trung bình và ở tốc độ cao hơn mức trung bình một chút (181-240 vần/phút), thì người dịch đã rút gọn từ 8 đến 22%. Nếu diễn giả nói với tốc độ nhanh (từ 241 vần/phút trở lên), mức co ép đạt 25-37%. Như vậy, giống như người thứ nhất tham gia thử nghiệm, người dịch này duy trì tốc độ lời nói tối ưu cho mình bằng ngôn ngữ dịch ở phạm vi 201-230 vần/ phút.
Ở những người dịch khác tình trạng rút gọn cũng diễn ra tương tự. Sự khác biệt không lớn lắm thể hiện chủ yếu ở mức độ phụ thuộc giữa lượng co ép với tốc độ nói của diễn giả.
Lượng co ép trung bình và tốc độ nói của người dịch phụ thuộc vào tốc độ nói của diễn giả được thể hiện ở bảng 6.
Những số liệu được dẫn ra trong bảng cho thấy rằng khi diễn giả nói với tốc độ chậm, người dịch song song dịch được trọn vẹn văn bản, không đung đến thủ thuật co ép. Khi diễn giả nói với tốc độ trung bình thông báo thông báo được rút gọn: lượng vần của thông báo giảm 7-15% so với văn bản dịch trọn vẹn. Khi diễn giả nói với tốc độ nhanh mức co ép có thể đạt 30%.
Bảng 6
|
Tốc độ nói của diễn giả, |
Tốc độ nói trung bình của người dịch, vần/phút |
Lượng co ép |
|
166- 180 181-195 196-210 211-225 226-240 256 và nhanh hơn |
206 211 215 217 222 226 |
– 7,4 10,4 16,5 28,2 30,3 |
Tốc độ nói của người dịch tương đối ổn định trong khi tốc độ nói của diễn giả rất khác nhau và trên thực tế sự phụ thuộc trực tiếp của lượng co ép vào tốc độ nói của diễn giả chứng minh rằng hiện tượng co ép thông báo trong dịch song song đóng vai trò phụ và được xác định bởi sự cần thiết phải duy trì một tốc độ vừa phải phát ra văn bản dịch. Hoàn toàn lô-gic nhận thấy rằng người dịch cố gắng phát ra văn bản bằng ngôn ngữ dịch ở tốc độ vừa phải không phải bởi vì rằng họ rất khó khăn khi nói ra câu dịch nhanh… tốc độ lời nói trung bình bằng ngôn ngữ dịch chính là tiếng mẹ đẻ của họ. Rõ ràng, việc phát ra văn bản dịch ở tốc độ nhanh và thậm chí ở tốc độ trung bình có những khó khăn là do nó diến ra song song với việc định hướng lời nói diễn giả và tìm phương án dịch. Nếu cứ nói nhanh hơn, liên tục hơn mức nói với tốc độ vừa phải gây ra khó khăn cho việc nghe và hiểu lời nói diễn giả và cúng gây khó khăn cho quá trình sản sinh ra văn bản bằng ngôn ngữ dịch. Như vậy việc cần thiết phải co ép, mà nếu thiếu nó không thể phát ra lời nói bằng ngôn ngữ dịch với tốc độ vừa phải được, được xác định không phải chỉ bởi mức độ thời gian hoạt động của người dịch song song, mà còn bởi, ở mức nào đó, tính chất song song của việc vừa thực hiện định hướng lời nói diễn giả, vừa tìm giải pháp dịch và cả thể hiện ra giải pháp này.
